Συγγραφή κειμένου: Θέκλα Τσιατούρα, βοηθός Ψυχολόγου στο Κέντρο Νοητικής Αποκατάστασης & Ψυχολογικής Υποστήριξης «Brainous, ΑΜΚΕ»
Η περίοδος της εγκυμοσύνης ενώ θεωρείται ότι είναι η πιο ευάλωτη στιγμή στη ζωή μιας μητέρας αλλά και του παιδιού είναι ταυτόχρονα και μια ευκαιρία για ανάπτυξη καλύτερης ψυχικής υγείας.
Η εγκυμοσύνη είναι μια ευαίσθητη περίοδος στη ζωή της γυναίκας όπου οι αλλαγές που συμβαίνουν στη διάρκειά της, σε πολλαπλά επίπεδα, μπορεί να επηρεάσουν την ψυχική υγεία της ίδιας και του βρέφους. Η γυναίκα καλείται να προσαρμοστεί σε μια νέα πραγματικότητα όπου οι διαρκείς μεταβολές στο σώμα, στον εργασιακό χώρο αλλά και στη σχέση με το σύντροφό της, την φέρνουν αντιμέτωπη με συνεχές άγχος(Yılmaz et al.,(2021).Για τους λόγους αυτούς είναι απαραίτητο για την ίδια να αναπτύξει χαρακτηριστικά ανθεκτικότητας προκειμένου να ανταπεξέλθει στη διαδικασία του τοκετού και να προετοιμαστεί κατάλληλα για το μητρικό της ρόλο.
Η ψυχολογική ανθεκτικότητα αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να ανταπεξέρχεται επιτυχώς στις δυσκολίες, να προσαρμόζεται σε αντιξοότητες, τραυματικές εμπειρίες ή και σε σημαντικές πηγές άγχους, καταφέρνοντας να επανακάμψει.(Vella & Pai,2019).
Στο περιγεννητικό πλαίσιο όμως, η μελέτη της ανθεκτικότητας είναι μια απαιτητική διαδικασία καθώς είναι απαραίτητη η διερεύνηση τόσο σωματικών, ψυχολογικών αλλά και κοινωνικών παραγόντων που επηρεάζουν μια γυναίκα στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Οι Van Haeken et al.,(2020) αναφέρουν πως όταν μια γυναίκα διαθέτει ανθεκτικά χαρακτηριστικά δηλαδή είναι πιο προσαρμοστική σε καταστάσεις, βελτιώνει τις δεξιότητές της και διατηρεί ισορροπία στη σχέση με το σύντροφό της και την οικογένειά της μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα της καθημερινότητάς της στη διάρκεια της κύησης. π.χ. μια εγκυμονούσα που επισκέπτεται έναν ειδικό ψυχικής υγείας όταν αντιλαμβάνεται ότι είναι ευερέθιστη και βρίσκεται σε συνεχή ένταση με το σύντροφό της,είναι πιο πιθανό να βιώσει θετικότερα συναισθήματα από μια άλλη γυναίκα που δεν υποστηρίζεται ψυχολογικά.
Οι García-León, Caparros-Gonzalez et al.(,2019) στην μελέτη τους βρήκαν ότι, το 41,8% των γυναικών που είχαν χαμηλή ανθεκτικότητα παρουσίασαν μία ή περισσότερες αποβολές, σε σύγκριση με τον 19,8% των εγκύων γυναικών που είχαν υψηλή ανθεκτικότητα. Στο τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, γυναίκες που είχαν υψηλή ανθεκτικότητα παρουσίασαν χαμηλότερα επίπεδα άγχους, λιγότερα ψυχοπαθολογικά συμπτώματα, ψυχολογική ευεξία και χαμηλότερη συγκέντρωση κορτιζόλης(ορμόνη του στρες) στα μαλλιά .Ακόμα και στη διάρκεια της λοχείας, οι γυναίκες με υψηλή ανθεκτικότητα, εμφάνισαν υψηλότερη ψυχολογική ευημερία, χαμηλότερα ψυχοπαθολογικά συμπτώματα και χαμηλότερες βαθμολογίες κατάθλιψης μετά τον τοκετό.
Η Sarah Van Haeken et al.,(2023),πρωτοπορούν αφού δημιούργησαν ένα καινοτόμο πρόγραμμα παρέμβασης με σκοπό την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας των γυναικών αλλά και των συντρόφων τους στη διάρκεια της κύησης. Να σημειωθεί ότι δεν πρόκειται για μια έτοιμη παρέμβαση αλλά για τη δημιουργία ενός πιλοτικού προγράμματος που πρόκειται να εφαρμόσει τα δεδομένα στις εγκυμονούσες γυναίκες και σε επόμενη φάση του προγράμματος παρουσιάζεται η πιλοτική εφαρμογή του(Sarah Van Haeken et al.,(2024).
Παρέμβαση
Δεδομένης της έλλειψης ενός θεωρητικού πεδίου πάνω στο οποίο θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα πρόγραμμα παρέμβασης για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας, κατασκευάστηκε μια φόρμουλα που θα μπορούσε να ενδυναμώσει την ανθεκτικότητα των γυναικών που κυοφορούν έως και ένα έτος μετά την γέννηση.
Ο σχεδιασμός της παρέμβασης έγινε με τη βοήθεια του θεωρητικού μοντέλου περιγεννητικής ανθεκτικότητας αλλά και σύμφωνα με τα πρότυπα του BCW(Behaviour Change Wheel), που έχει χρησιμοποιηθεί επιτυχώς σε παρεμβάσεις για τη διακοπή καπνίσματος. Η επιτυχία του Τροχού Αλλαγής Συμπεριφοράς στηρίζεται στη δημιουργία κατάλληλων μεθόδων που μπορούν να αλλάξουν μια συμπεριφορά όπως είναι το κάπνισμα, και γι’ αυτό το λόγο η χρήση του είναι πολύ σημαντική σε πολλά πλαίσια.
1ή φάση( Στοιχεία Παρέμβασης)
Η πρώτη φάση είχε ως στόχο να προσδιοριστούν οι πόροι και τα εργαλεία που χρησιμοποιούν οι μητέρες για να αντιμετωπίσουν το άγχος που παρουσιάζεται στη διάρκεια της εγκυμοσύνης αλλά μέσω και των οποίων προωθείται η ανθεκτικότητα τους στη περίοδο αυτή. Αυτό έγινε με τη βοήθεια του μοντέλου COM-B(Capabilities, Opportunities, Motivations, Behaviour) το οποίο στηρίζεται στην υπόθεση, ότι για να εμπλακεί κάποιος σε μια συγκεκριμένη συμπεριφορά, πρέπει να είναι α)ικανός, β) να είναι διαθέσιμος, γ) και να θέλει ή να χρειάζεται να εκτελέσει μια συμπεριφορά μέσω ενός κινήτρου.
Ικανότητα( ψυχολογική)
Το πρώτο στοιχείο είναι η ικανότητα, η οποία δηλώνει ότι για να εκτελέσουν οι άνθρωποι μια συμπεριφορά, πρέπει να είναι σωματικά και ψυχολογικά ικανοί. Συχνά οι μητέρες της έρευνας ένιωθαν ότι δεν μπορούσαν να έχουν τον έλεγχο της κατάστασης αλλά και ότι δυσκολεύονται να μεταδώσουν στο βρέφος τα συναισθήματά τους.
Διαθεσιμότητα( σωματική και κοινωνική)
Το δεύτερο στοιχείο είναι η διαθεσιμότητα, η οποία δηλώνει την ανεμπόδιστη συμμετοχή των γυναικών στα προγράμματα υποστήριξης. Οι μητέρες σε συνεντεύξεις τους δήλωναν ότι η μεγάλη απόσταση και το υψηλό κόστος ήταν κάποιοι από τους παράγοντες που δυσκόλευαν τη συμμετοχή του σε τέτοιου είδους ενασχολήσεις.
Κίνητρο(αντανακλαστικό και αυτόματο)
Το τρίτο στοιχείο είναι το κίνητρο, το οποίο αποτελείται από τις συναισθηματικές και αντανακλαστικές αντιδράσεις των γυναικών αλλά και την ικανότητά τους να αξιολογούν την επάρκεια των δεξιοτήτων τους. Κάποιες γυναίκες δήλωναν ότι καταλαμβάνονταν από αμφιβολίες και δεν εμπιστεύονταν τον εαυτό τους.
2η φάση ( Λειτουργίες Παρέμβασης)
Στη φάση αυτή συνδέθηκαν τα στοιχεία που εξετάστηκαν στην πρώτη φάση με τις σχετικές λειτουργίες παρέμβασης. Η εκπαίδευση, η κατάρτιση και η ενδυνάμωση θεωρήθηκαν ως οι κύριες λειτουργίες της παρέμβασης
3η φάση(Τρόποι χορήγησης)
Στην τελευταία φάση της παρέμβασης βρέθηκαν οι πιθανές τεχνικές αλλαγής της συμπεριφοράς, κατάλληλες για κάθε λειτουργία παρέμβασης. Μέσω του εργαλείου BCT(Behavior Change Techniques),επιλέχθηκαν 18 τεχνικές που πληρούσαν τα κριτήρια α)προσιτότητα, β)πρακτικότητα, γ)αποδοχή, δ) ισότητα
Εφαρμογή
Μετά από μια συστηματική προσπάθεια ανάπτυξης παρέμβασης, κατασκευάστηκε ένα περιγεννητικό πρόγραμμα 28 εβδομάδων που θα υλοποιείται διαδικτυακά. Το πρόγραμμα αποτελείται από ασκήσεις ενίσχυσης της ανθεκτικότητας, ομαδικές συνεδρίες και μια διαδικτυακή πλατφόρμα υποστήριξης.
Το πρόγραμμα ξεκινά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και ολοκληρώνεται ένα χρόνο μετά τον τοκετό. Οι γυναίκες κατηγοριοποιούνται με βάση την ηλικία κύησης και καλούνται πρώτη φορά σε μία διαδικτυακή συνεδρία όταν βρίσκονται μεταξύ 28ης -32ης εβδομάδας κύησης. Στη διάρκεια αυτών των διαδικτυακών συναντήσεων, οι γυναίκες έχουν πρόσβαση σε ασκήσεις που ενισχύουν την ανθεκτικότητα, υποστήριξη από ψυχολόγο και μαία, ατομικό τηλεφώνημα από τους ειδικούς προς τις συμμετέχουσες τρείς εβδομάδες μετά τον τοκετό αλλά και διαρκή υποστήριξή τους μέσα από την πλατφόρμα και από ιδιωτική ομάδα στο Facebook, όπου μπορούν να συνομιλήσουν και να ανταλλάξουν απόψεις με άλλες γυναίκες.
Συμπεράσματα
Μέσα από την παρουσίαση της παρέμβασης φάνηκε ότι το πιλοτικό αυτό πρόγραμμα καλύπτει τις ανάγκες ενός προγράμματος παρέμβασης για τον γυναικείο πληθυσμό στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ωστόσο, ενώ από την εφαρμογή του δεν προέκυψαν σημαντικά αποτελέσματα στην ψυχική υγεία των μητέρων ήταν αρκετά ικανοποιητικό για τα δεδομένα τους. Έτσι λοιπόν, γίνεται αντιληπτή η σημασία της περαιτέρω διερεύνησης της περιγεννητικής ανθεκτικότητας αλλά και η δημιουργία παρεμβάσεων έχοντας ως στόχο πάντα, την ενδυνάμωση και υποστήριξη των γυναικών και την γενικότερη προαγωγή ενός καλύτερου οικογενειακού περιβάλλοντος. Θα ήταν χρήσιμο ωστόσο σε μελλοντικές έρευνες να συμμετάσχει και ο σύντροφος-μπαμπάς καθώς η εγκυμοσύνη είναι μια κατάσταση που επηρεάζει και τους δυο. Η επιθυμία μας είναι το πρόγραμμα αυτό να εφαρμοστεί σε συνδυασμό με θεραπευτικές μεθόδους που θα λειτουργήσουν ως πρόληψη και θεραπεία στα προβλήματα ψυχικής υγείας της νέας μητέρας
Κλείνοντας, να υπενθυμίσουμε στις μητέρες και σε όλους τους αναγνώστες του άρθρου ότι κάθε περίοδος της ζωής μας που περιλαμβάνει δυσκολίες, είναι μια πρόκληση για αλλαγή και εξέλιξη. Πάντα θα υπάρχει κάποια αιτία που θα υπονομεύει την ανθεκτικότητά μας αλλά με την κατάλληλη βοήθεια μπορούμε να την κρατήσουμε σταθερή ακόμα και να την ενισχύσουμε.
Βιβλιογραφία
García-León M.A, Caparros-Gonzalez R.A., Romero-González B., González-Perez R., Peralta-Ramírez I. Resilience as a protective factor in pregnancy and puerperium: Its relationship with the psychological state, and with hair cortisol concentrations Midwifery, 75 (2019), pp. 138-145
Van Haeken S, Braeken MAKA, Nuyts T, Franck E, Timmermans O, Bogaerts A. Perinatal resilience for the first 1,000 days of life. Concept analysis and Delphi survey. Front Psychol (2020)
Van Haeken, S., Braeken, M.A., Horsch, A. et al. Development of a resilience-enhancing intervention during and after pregnancy: a systematic process informed by the behaviour change wheel framework. BMC Psychol 11, 267 (2023).
Vella, S. C. & Pai, N. B. (2019). A theoretical review of psychological resilience: Defining resilience and resilience research over the decades. Archives of Medicine and Health Sciences, 7 (2), 233-239.
Yılmaz, M., Değirmenci, F., & Yılmaz, D. V. (2021. A psychosocial examination of feelings and thoughts about pregnancy:a qualitative study.Midwifery.
Tags: εγκυμοσύνη ενδυνάμωση μητρότητα ψυχική ανθεκτικότητα